Tagi

, ,

Geneza bankowości centralnej jest powiązana z pojawieniem się na przełomie XVII i XVIII wieku banknotów, emitowanych przez banki handlowe (komercyjne), służących do regulowania płatności między kupcami.

Dążenie do maksymalizacji zysku prowadziło banki do nadmiernej emisji banknotów, która przyczyniała się do niewypłacalności i bankructwa banków, a w rezultacie – do zakłóceń w obrocie pieniężnym i załamania gospodarczego. W celu zapewnienia ładu pieniężnego władza państwowa zaczęła najpierw ograniczać swobodę emisji banknotów w stosunku do ogółu banków, bądź przez nałożenie na banki obowiązku przestrzegania określonej relacji między wielkością emisji a wartością zdeponowanego kruszcu i monet, bądź w postaci ustalenia górnego pułapu emisji. W toku dalszej ewolucji następowało zmniejszanie liczby banków handlowych uprawnionych do emitowania banknotów. W końcu prawo emisji stało się domeną tylko jednego banku, któremu państwo przyznało monopol emisyjny – banku emisyjnego. Jego głównym zadaniem było zapewnienie ładu pieniężnego w państwie. Bank emisyjny zobowiązany był do przekazywania do Skarbu Państwa zysku emisyjnego, a także do udzielania – najczęściej na preferencyjnych warunkach – pożyczek na pokrycie potrzeb państwa (początkowo z reguły związanych z prowadzeniem wojen i bieżącym deficytem, a w późniejszych okresach – z realizacją misji rozwojowej) oraz do obsługi bankowo-finansowej władz państwowych. Bank emisyjny stał się bankiem centralnym państwa[1].

Pierwszym bankiem emisyjnym w historii był Bank Szwecji, utworzony w 1668 r. z banku prywatnego powstałego 12 lat wcześniej. Rzeczywisty rozwój bankowości centralnej wiąże się jednak z utworzeniem Banku Anglii w 1694 r. Wynikało to zarówno z doniosłej roli tworzącego się wówczas Imperium Brytyjskiego w rozwoju gospodarczym świata, jak i z nowoczesnych rozwiązań instytucjonalno – finansowych, na jakich oparta została ta, najważniejsza przez długie lata, instytucja finansowa w skali międzynarodowej.

Bank Anglii powołany został przez parlament jako spółka akcyjna, której kapitał pochodził z publicznej subskrypcji. Taki status banku przetrwał do czasu jego nacjonalizacji w marcu 1946 r. Od początku działalności Banku chodziło o zmonopolizowanie w jego ręku emisji banknotów. Początkowo były one emitowane przez dużą liczbę banków prywatnych. Przyjęto zasadę stopniowego dochodzenia do wyłączności emisyjnej Banku Anglii, która ostatecznie została osiągnięta w 1833 r. W miarę upływu czasu Bank w coraz większym stopniu stawał się bankiem banków. Utrzymywanie w nim rachunków i depozytów przez banki prywatne okazało się bezpieczne i wygodne. Umożliwiało uproszczenie rozliczeń miedzy bankami poprzez przemieszczanie (krążenie) wkładów z konta jednego banku na konto drugiego posiadanych w Banku Anglii (tzw. konta żyrowe – od włoskiego słowa giro, co oznacza krąg, koło). Rozwiązanie to okazało się korzystne zarówno dla banków komercyjnych, jak i dla Banku Anglii. Zwiększało jego możliwości kredytowe oraz zapewniało skuteczną kontrolę sytuacji pieniężnej państwa. W ten sposób zapoczątkowana została nowa funkcja Banku, jako podstawowego ogniwa rozliczeń finansowych i transferów pieniężnych. Kształtowało to przesłanki do podjęcia przez tę instytucję roli strażnika pieniądza i podmiotu działającego na rzecz zdrowych stosunków finansowo-kredytowych. Powstanie i rozwój funkcji Banku Anglii miało zasadnicze znaczenie dla rozwoju bankowości centralnej w innych państwach i regionach świata[2].


[1] Gronkiewicz- Waltz H., Bank centralny. Od gospodarki planowej do rynkowej, zagadnienia administracyjno-prawne, PWN, Warszawa 1994, s. 17

[2] Por. Baka W., Bankowość centralna- funkcje, metody, organizacja, OW Zarządzanie i Finanse, Warszawa 2001